ACT Academie

In ACT spreekt men over “psychologische flexibiliteit”: hoe hoger die flexibiliteit, hoe minder kans op psychische klachten (en hoe lager de flexibiliteit, hoe groter het risico op klachten). Hoe verhogen we deze psychologische flexibiliteit? Door te werken aan 6 vaardigheden.

1. Acceptatie
Ruimte maken voor emoties, gedachten, verlangens, impulsen in plaats van ze te verdringen of te vermijden. We leren innerlijk monsters mee te nemen op onze levensbus, zodat we niet de vermijdingsweg opgaan. Vermijdingsgedrag zoals bijvoorbeeld thuis blijven in plaats van buiten en onder de mensen te komen, frustraties afreageren op anderen, teveel eten, enz. In plaats van te worstelen met die monsters verleggen we onze aandacht en gebruiken we onze energie voor het werken aan onze waarden (zie verder). Acceptatie is niét hetzelfde als iets willen: je hoeft je onaangename gevoelens/gedachten niet te willen, je kan er wel ruimte voor te maken zoals je ook je schoonmoeder toegang geeft tot je huis en niet je deur barricadeert voor haar.

2. Defusie
Een gezonde afstand tot gedachten nemen. Naar gedachten kijken i.p.v. door een bril naar de wereld te kijken die gekleurd is door jouw interpretaties, emoties enz. Beseffen dat gedachten goede of slechte adviesgevers kunnen zijn en dus niet onwerkbare gedachten “gehoorzamen”. De gedachten “ik durf niet, ik kan het niet, ik verdien het niet”, “ik ben een loser”, “ik geraak hier nooit meer uit, het heeft geen zin dat ik nog probeer”, “er gaat mij iets ergs overkomen” helpen je immers niet vooruit. Ze demotiveren en beschuldigen. We leren om hier minder aandacht aan te besteden en er afstand van te nemen.

3. Contact met het hier en nu
Met je aandacht niet steeds in je hoofd zitten, bij het verleden of in de toekomst, maar bewust aanwezig zijn in het hier en nu. Bewust zijn van wat er allemaal door je heen gaat van gevoelens, gedachten, lichaamsgewaarwordingen, verlangens en impulsen én van wat er op te merken valt van je omgeving (zintuiglijke gewaarwordingen, andere mensen, communicatie). Contact met het hier en nu biedt zowel een verrijking van je leven (genieten van “gewone” dingen zoals de natuur, een douche nemen, eten, samenzijn met geliefden) als een houvast om niet meegesleept te worden door heftige emoties of opslorpende gedachten.

4. Het observerende zelf
Vaak gaan we helemaal op in onze beleving die we hebben over onszelf. Als we met moeilijke gevoelens, gedachten of lichaamsgewaarwordingen te maken hebben, worden we opgeslorpt door negativiteit. Met ACT leer je om het standpunt van de observeerder in jezelf op te zoeken en in te nemen. Dit is een “veilige plek” van waaruit je alles kan observeren, waarnemen. Je verdringt je gevoelens en gedachten niet, maar je identificeert je er ook niet meer mee. Je kan zien dat het dingen zijn die door je heen gaan en ook weer zullen veranderen. Contact maken met je observerende zelf geeft je meer keuzevrijheid: je kiest zelf hoe je wil reageren op moeilijke gevoelens of in een moeilijke situatie.

De bovenstaande vier vaardigheden worden ook de mindfulnessvaardigheden genoemd. Het proces mindfulness is echter niet verwarren met de techniek mindfulnessmeditatie.

5. Waarden
Waarden vormen de rode draad in een ACT-therapie. Waarden gaan over vragen als: “Waar wil je dat je leven om draait? Wat wil je écht, los van alle verwachtingen en druk van anderen? Wat voor persoon wil je zijn? Wat voor relaties wil je opbouwen? Stel je voor dat je niet meer zo bezig was met het vechten tegen de angst/de depressie, waar zou je je tijd en energie dan aan willen besteden?”
Vaak zijn we het antwoord op deze vragen wat uit het oog verloren. In ACT doen we oefeningen om hier terug in contact mee te komen. Waarden zijn een motivator voor al het harde werk, zowel in als buiten de therapie.

6. Toewijding aan waarden
Commitment (= toewijding) is het vertalen van je waarden in concreet gedrag: doen wat je écht de moeite waard vindt ook al kost het moeite en veroorzaakt het allerlei ongemak. In ACT leer je om heel concrete en haalbare doelen te stellen. Je leert een planning opmaken en hindernissen overwinnen. Het motto is “Being brave is being scared and doing what you have to do.”

De link met mindfulness en meditatie

Mindfulness is een belangrijk onderdeel van ACT maar wordt op een hele andere manier gebracht dan in een traditionele mindfulnesscursus. Een belangrijk verschil tussen ACT en een mindfulnesscursus is dat ACT veel meer technieken gebruikt dan enkel mindfulnessmeditatie om de mindfulnessvaardigheden onder de knie te krijgen. In ACT wordt een arsenaal van ervaringsgerichte oefeningen, verhalen, beelden en metaforen gebruikt om alles te verduidelijken en om je zoveel mogelijk handvaten aan te reiken om om te gaan met moeilijke gevoelens en gedachten. Als meditatie je niet ligt kan je aan de slag met andere technieken.

ACT gaat dus verder dan wat in de gebruikelijke mindfulnesscursus aan bod komt. Een belangrijke meerwaarde van ACT ligt in de nadruk op waarden. Waarden zijn de ‘richtinggevers’ in je leven. Ze vormen de rode draad doorheen je leven waar je in het ‘hier en nu’ altijd naar kan teruggrijpen als je merkt dat je aandacht vooral wordt opgeslorpt door je dagelijkse zorgen of beslommeringen. ACT is dus duidelijk actiegericht.

Mindfulness is erg populair geworden de laatste jaren. Dit is uiteraard toe te juichen maar er hangen ook enkele gevaren aan vast. Eén daarvan is het slordige gebruik van de term ‘mindfulness’ wat verwarring schept.

Plaats binnen de gedragstherapie

ACT komt voort uit de gedragsanalyse, en is gefundeerd op de zogenaamde Relational Frame Theory (RFT).[4] Conceptueel (met eenzelfde theoretische en filosofische grondslag) is ACT sterk verwant met andere vormen van de zogenaamde derde generatie gedragstherapie, zoals dialectische gedragstherapie (Linehan), aandachtgerichte cognitieve gedragstherapie (mindfulness), gedragsactivatie en functioneel analytische psychotherapie (FAP).

Binnen de gedragstherapie zijn er 3 theoretische stromingen:

1. De start van de gedragstherapie: de nadruk ligt op waarneembaar gedrag en op leertheoretische principes als klassieke en operante conditionering. Exposure (blootstelling aan angstaanjagende situaties) is één van de belangrijkste gebruikte technieken.
2. De cognitieve therapie: met als uitgangspunt “als overtuigingen veranderen zullen gevoelens en gedrag mee veranderen”.
3. De gedragstherapieën gebaseerd op acceptatie, waaronder ACT, mindfulness, de dialectische therapie, functionele analytische therapie e.a. Hier gaat men ervan uit dat niet de inhoud van gedachten hoeft te veranderen om tot verandering te komen, maar slechts onze houding tegenover gedachten. D.w.z. dat je met ACT leert om je niet meer te laten leiden door die gedachten. Je gaat gedachten lichter opnemen en ze meer van op afstand kunnen bekijken. Exposure blijft een héél belangrijke techniek maar wordt nu wel op een andere manier ingevuld, nl. op een mindfull manier (terwíjl je het ongemak accepteert en een gezonde afstand houdt van moeilijke gedachten)

Een belangrijk onderscheid met cognitieve gedragstherapie (CGT) is o.a. dat CGT zich richt op symptoomverlichting door verandering van de inhoud van gedachten, terwijl ACT zich richt op het veranderen van de relatie die een cliënt heeft met zijn gedachten, dus het veranderen van de functie van deze gedachten.

ACT is beïnvloed door boeddhistische inzichten in de onvermijdelijkheid van menselijk leed, maar staat verder volledig los van het boeddhisme en steunt theoretisch volledig op de RFT. Wel kan er gewerkt worden met aandachtgerichte oefeningen (mindfulness). Daarnaast wordt er veel gebruikgemaakt van metaforen, de therapeutische relatie, ervaringsoefeningen en humor.

De technieken die een ACT-therapeut gebruikt zijn afgestemd op de individuele cliënt. Indien een cliënt geen meditatie oefeningen wil of kan doen of zijn ogen niet wil sluiten, beschikt de ACT-therapeut over een schatkist aan technieken om op een andere manier vaardigheden aan te leren.

Onderzoek

In de laatste jaren is uit empirisch onderzoek gebleken dat ACT een effectieve behandelmethode is voor diverse psychische en lichamelijke problemen.[5] Zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek door middel van zogenaamde randomised controlled trials en klinische gevalsbeschrijvingen dat ACT effectief is bij onder andere chronische pijn, angst en fobieën, depressie, psychotische stoornissen, obsessieve-compulsieve stoornissen, eetstoornissen, arbeidsgerelateerde problemen, levensfaseproblematiek/ouderen, epilepsie, diabetes en verslaving.[6] ACT-interventies zijn ook effectief gebleken bij het verbeteren van sportprestaties bij gezonde mensen.[7]

Diagnostiek in ACT

ACT is een transdiagnostisch model. Dat wil zeggen dat we de behandeling niet laten afhangen van een psychiatrisch etiket. De cliënt staat centraal en elke persoon is uniek. We vertalen de situatie van de cliënt in het ACT-model en leren vaardigheden aan waar nodig. Dit zijn dezelfde vaardigheden bij iemand die last heeft van een depressie als iemand die last heeft van een verslaving. Enkel de gebruikte technieken worden aangepast aan de individuele cliënt.

We doen aan voortdurende diagnostiek. D.w.z dat we constant het proces in het gesprek in het oog houden en flexibel inspelen op wat er in het gesprek hier en nu gebeurt.

Therapeutische relatie

Erg belangrijk in ACT is dat men ervan uitgaat dat hulpverlener en cliënt in hetzelfde schuitje zitten, dezelfde processen doormaken in hun hoofd. Er is geen wezenlijk verschil tussen cliënt en hulpverlener. Er wordt vanuit gegaan dat cliënten die vastzitten in hun leven niet “abnormaal” zijn, niet “kapot” zijn, maar dat iedereen vaardigheden kan aanleren om om te gaan met heel normale zaken als angst (ook paniek), depressieve gevoelens, lastige lichamelijke gewaarwordingen en meer.

bekijk ACT aanbod voor professionals